ΒΟΛΒΗ - ΚΟΡΩΝΕΙΑ

Δίδυμες λίμνες

Η δεύτερη μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας, η Βόλβη, και η φτωχή αδελφή της, η Κορώνεια, που παλεύει να αναγεννηθεί, δεν βροντοφωνάζουν να τις προσέξεις. Αν το κάνεις όμως δεν θα το μετανιώσεις.

Το ανατολικό τμήμα της Βόλβης είναι ιδανικό για windsurf χάρη σε ένα θερμικό φαινόμενο που μεταφέρει ένα συνεχές αεράκι από τον Στρυμονικό κόλπο

Πορεία βορειοανατολική. Το αυτοκίνητο μάχεται να απομακρυνθεί από την πόλη της Θεσσαλονίκης, η Εγνατία είναι κοντά, τη βλέπεις, την ακούς. Μάταια, μια οργανωμένη επιχείρηση εγκλωβισμού των επισκεπτών μοιάζει να έχει στηθεί, για να τους κρατήσουν για πάντα εδώ, δεν εξηγείται αλλιώς το πώς δεν υπάρχουν πινακίδες πουθενά.

Καλό είναι να σου γίνει μάθημα. Δεν θα είναι το μόνο. Η περιοχή έχει πολλά να σε διδάξει. Τις επόμενες ώρες θα βρεθείς να περιηγείσαι σε δρόμους κατά προσέγγιση, να στρίβεις «στο περίπου», να μπαινοβγαίνεις σε χωριά χωρίς να ξέρεις καν ποια είναι, να αναζητάς αρχαιολογικούς χώρους και να μην τους βρίσκεις.

Βαρκάδα σε γλυκά νερά

«Γιατί να το τολμήσω;» αναρωτιέσαι καθώς οδηγείς σε ένα φαινομενικά αδιάφορο τοπίο για το οποίο κανείς δεν σου έχει μιλήσει. Γιατί εδώ, ανατολικά της Θεσσαλονίκης, στη μεγάλη κοιλάδα της Μυγδονίας απλώνονται οι δύο λίμνες του νομού, η ζωντανή Βόλβη, η δεύτερη μεγαλύτερη της Ελλάδας, και η περιβόητη Κορώνεια, που νεκρώθηκε και αποξηράνθηκε ολοκληρωτικά από την ανθρώπινη παρέμβαση και παλεύει να αναγεννηθεί.

Περιβάλλονται από ήπια βουνά με ορεινά συμπαθητικά χωριά, παραλίμνια ψαροχώρια, βυζαντινά, οθωμανικά και σύγχρονα λουτρά, νεολιθικούς οικισμούς, αρχαίες θέσεις, βυζαντινούς πύργους, μνημεία της φύσης, γεωλογικά φαινόμενα, δεκάδες διαφορετικά οικοσυστήματα και παραλίες. Οι κάτοικοί τους εμπλουτίστηκαν από Βλάχους, Πόντιους, Θρακιώτες πρόσφυγες που όρισαν τον πολιτισμό της περιοχής, διατηρούν εντυπωσιακά έθιμα, ψαρεύουν και καλλιεργούν τη γη.

Το τοπίο δεν προκαλεί επιφωνήματα θαυμασμού, οι εναλλαγές του, όμως, εκπλήσσουν. Θα μπορούσε να γίνει ένας υπέροχος προορισμός για τους επισκέπτες. Αρκεί κάποιοι, και πρώτα από όλα οι κάτοικοί της, να τη φροντίσουν.


Η λίμνη κι η οφθαλμαπάτη
Πριν από εκατομμύρια χρόνια εδώ βρισκόταν η τεράστια λίμνη της Μυγδονίας. Ενας μεγάλος σεισμός δημιούργησε ένα ρήγμα, τα Στενά της Ρεντίνας, από όπου η λίμνη άρχισε να ρέει προς τον Στρυμονικό κόλπο. Στη μεγάλη λεκάνη της Μυγδονίας, έμειναν δύο τμήματά της μόνο, οι σημερινές λίμνες Κορώνεια και Βόλβη. 

Πολύχρωμα windsurf σκίζουν τα νερά της Βόλβης, ψαράδες ρίχνουν καλάμια και βάρκες, πουλιά ψαρεύουν ανενόχλητα και το βλέμμα αδυνατεί να πιστέψει ότι αντικρίζει μια λίμνη και όχι θάλασσα! Αυτή είναι η δεύτερη μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας, μετά την Τριχωνίδα, με έκταση 68.000 στρέμματα και μέγιστο βάθος 20 μέτρα.

Η Κορώνεια προσπαθεί να ξαναζωντανέψει

Η Βόλβη σχηματίζει ενιαίο οικοσύστημα με την Κορώνεια στο οποίο έχουν καταγραφεί 248 είδη πουλιών και φιλοξενεί 22 είδη ψαριών, μεταξύ των οποίων δύο ενδημικά και προστατεύεται από τις συμβάσεις Ramsar, Βέρνης και Βόννης.

Σε πλήρη αντίθεση έρχεται η εικόνα της Κορώνειας, η στάθμη της οποίας αυξομειώνεται ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. «Κάποτε είχαμε μια ωραία λίμνη» λένε οι ντόπιοι, που αδυνατούν να ξεχάσουν εκείνη τη μέρα του 1995 όταν εκατοντάδες νεκρά ψάρια κάλυψαν τις όχθες της Κορώνειας και χιλιάδες πουλιά έπεσαν νεκρά στη γη...

Η επιφάνεια της ήταν τότε 48 τ.χλμ. και το βάθος της έφτανε τα 8 μέτρα, νούμερα που μοιάζουν με ανέκδοτο στις μέρες μας. Η Κορώνεια άρχισε να πεθαίνει από τη δεκαετία του 1970 όταν ξεκίνησε η υπεράντληση των υδάτων της για τις ποτιστικές καλλιέργειες και για την υδροβόρα λειτουργία δεκάδων βαφείων στις όχθες της.

Η μόλυνση από την αλόγιστη απόρριψη των βιομηχανικών λυμάτων στα νερά της, των λιπασμάτων, των φυτοφαρμάκων κ.λπ. δεν άργησε να ολοκληρώσει την καταστροφή. Το 1995 η λίμνη θεωρήθηκε νεκρή. Από τα 8 μέτρα βάθος η στάθμη της λίμνης έπεσε το 2001 στα 50 εκατοστά και το καλοκαίρι του 2002 η Κορώνεια αποξηράνθηκε.

Το πλήγμα ήταν μεγάλο για τους κατοίκους της περιοχής, «τόσο συναισθηματικό όσο και οικονομικό» μας λέει ο υπεύθυνος του φορέα διαχείρισης Μάριος Αστερίου. «Εχασαν τη λίμνη τους. Και φυσικά τη δουλειά τους αφού οι περισσότεροι ζούσαν από αυτή».

Το θερμαλιστικό κέντρο Λαγκαδά διαθέτει βυζαντινούς και σύγχρονους λουτήρες

Σήμερα η λίμνη «έχει ενταχθεί από το 2004 σε σχέδιο διάσωσης το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά από τεχνικά έργα» μας λέει η πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης και επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Βιολογίας του ΑΠΘ, κα Δήμητρα Μπόμπορη, ωστόσο έχει σχεδόν ολοκληρωθεί ένα μόνο από αυτά, μία τάφρος διευθέτησης της κοίτης δύο χειμάρρων της Βόλβης.

«Εν τω μεταξύ έχουν κλείσει οι περισσότερες υδροβόρες βιομηχανίες, τα βαφεία δηλαδή και είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς που εγκαινιάσαμε τον βιολογικό καθαρισμό του Λαγκαδά. Είμαστε αισιόδοξοι, ωστόσο είναι προτεραιότητα να ληφθεί μία πολιτική απόφαση για τα έργα. Η Κορώνεια είναι υγρότοπος διεθνούς σημασίας» καταλήγει.


Ο γύρος των λιμνών
Ξεκινάς την περιήγηση από τον Λαγκαδά, όχι μόνο γιατί είναι η μεγαλύτερη κωμόπολη της περιοχής, αλλά γιατί εδώ εδρεύει ο δραστήριος Φορέας Διαχείρισης των λιμνών που θα σε προμηθεύσει με χάρτες και έντυπο υλικό, θα σε καθοδηγήσει ή και θα σε συνοδεύσει στα πιο ενδιαφέροντα σημεία των λιμνών. Με λίγα λόγια θα λύσει πολλά από τα προβλήματά σου!

Ο Λαγκαδάς φημίζεται για τα αναστενάρια του, το πανάρχαιο έθιμο της πυροβασίας που γίνεται ακόμη κάθε χρόνο στη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Φημίζεται όμως και για τα λουτρά του. Οι ιαματικές ιδιότητες των νερών αναγνωρίστηκαν ήδη από τη βυζαντινή εποχή με την κατασκευή, το 900 μ.Χ., μιας δεξαμενής που όχι μόνο διατηρείται μέχρι σήμερα, αλλά λειτουργεί κανονικά, μαζί με μία του 1400, στο σύγχρονο θερμαλιστικό κέντρο.

Αφού νιώσεις για λίγο σαν αυτοκράτορας απολαμβάνοντας ένα θερμό λουτρό στο βυζαντινό λουτήρα, μπορείς να οδηγήσεις βόρεια για μια βόλτα στα ορεινά χωριά στις πλαγιές του Βερτίσκου, στις ταβέρνες των οποίων θα απολαύσεις λουκούλλεια γεύματα με καλά ντόπια κρέατα - την Οσσα, τον Βερτίσκο, τον Σοχό. Για τον τελευταίο κράτα σημείωση να επιστρέψεις τις απόκριες. Τότε που οι «κουδουνοφόροι» ξεχύνονται στους δρόμους και το χωριό σείεται από τα νταούλια και τους ζουρνάδες.

Η Αγ. Μαρίνα (1869) σκεπάζεται από πλάκες σχιστόλιθου

Ανάμεσα στις δύο λίμνες αναζητάς οπωσδήποτε το χωριό Σχολάρι για να δεις δύο πελώρια αιωνόβια πλατάνια με εκατοντάδες φωλιές ερωδιών που έχουν χαρακτηριστεί μνημεία της φύσης και τη Νυμφόπετρα, τον εντυπωσιακό σχηματισμό βράχων, ένα γεωλογικό φαινόμενο που ερμηνεύεται από την παράδοση ως μία γαμήλια πομπή που πέτρωσε έπειτα από κατάρα!

Η πορεία στη βόρεια όχθη της Βόλβης σε φέρνει αρχικά στη Μεγάλη και κατόπιν στη Μικρή Βόλβη, δύο συμπαθητικά ψαροχώρια στις όχθες της λίμνης, ιδανικά για ανάπτυξη. Απόλαυσε την παραλίμνια βόλτα, παρατήρησε τους ψαράδες της Μικρής Βόλβης και τα πουλιά και κάθισε στο ταβερνάκι για να γευτείς γριβάδια, περκιά και την τοπική σπεσιαλιτέ, την παστή λιπαριά. Μη διστάζεις... η λιπαριά είναι μεν ενδημικό ψάρι έχει όμως τέτοια εξάπλωση που η αλίευσή της θεωρείται απαραίτητη ώστε να μην ανατραπεί η ισορροπία του βιότοπου!


Κάτω από τον Χορτιάτη
Επόμενο χωριό είναι η Ρεντίνα. Από εδώ αν κινηθείς ανατολικά θα περάσεις μέσα από τα Μακεδονικά Τέμπη, όπως αποκαλείται το πέρασμα μέσα από τα Στενά της Ρεντίνας και το κατάφυτο φαράγγι του Ρήχειου ποταμού και θα φτάσεις στην Ασπροβάλτα, στα Βρασνά, στον Σταυρό, στην απέραντη τουριστική ακτογραμμή στον Στρυμονικό κόλπο.

Ο αναστηλωμένος βυζαντινός πύργος στον Αγ. Βασίλειο κάποτε ήταν παραλίμνιος και ακόμη παλιότερα ήλεγχε τις αλιευτικές συναλλαγές στη λίμνη

Εναλλακτικά από τη Ρεντίνα στρέφεσαι δυτικά ακολουθώντας τον δρόμο που κινείται πλάι στη νότια όχθη των λιμνών, την παλιά εθνική οδό Θεσσαλονίκης - Καβάλας... πρωταγωνίστρια, μαζί με τη... θάλασσα Βόλβη, στο «Ας περιμένουν οι γυναίκες» του Σταύρου Τσιώλη, η οποία για σένα κρύβει πολλές ευχάριστες εκπλήξεις!

Η πρώτη από αυτές αφορά το περίφημο κάστρο της Ρεντίνας, το οποίο, ως εκ θαύματος, έχει αναστηλωθεί και είναι μερικώς επισκέψιμος. Λίγο μετά το κάστρο θα συναντήσεις το προσκύνημα της Αγίας Μαρίνας που κτίστηκε 1869, και σκεπάζεται από πλάκες σχιστόλιθου και αφού περάσεις τη Νέα Μάδυτο θα εντοπίσεις την πλαζ στην οποία δραστηριοποιείται εταιρεία wind και kite surf και συχνάζουν πολλοί λάτρεις των δύο αθλημάτων.

Επόμενη στάση θα κάνεις στην Απολλωνία. Αν και τίποτα δεν το υποδεικνύει εδώ βρίσκονται αρκετά ενδιαφέροντα αξιοθέατα. Καταρχήν αναζήτησε το Κέντρο Πληροφόρησης (τηλ. 23930 41004) οι άνθρωποι του οποίου θα σε κατευθύνουν και θα σε συνοδεύσουν στο υδροχαρές δάσος. Πλάι στη λίμνη εύκολα θα εντοπίσεις τον βράχο, το βήμα, όπου σύμφωνα με την παράδοση δίδαξε ο Απόστολος Παύλος και το οθωμανικό λουτρό του 16ου αιώνα δίπλα του.

Δυτικά βρίσκονται τα λουτρά της Απολλωνίας: ωραία η τοποθεσία, παράταιρες οι εγκαταστάσεις! Ο δρόμος συνεχίζει παράλληλα με τις καλλιέργειες και αρχίζει να έχει οπτική επαφή με ό,τι έχει απομείνει από τη λίμνη Κορώνεια. Η πτώση της στάθμης της είναι εμφανής, ωστόσο, όπως λένε οι ντόπιοι, και μόνο που έχει και πάλι νερό είναι παρήγορο και ελπιδοφόρο!

Τελευταίο χωριό ή πρώτο αν ξεκινήσεις την περιήγηση από τα νότια είναι ο Αγιος Βασίλειος, ο πιο πληγμένος οικισμός της περιοχής. Με προνομιακή θέση δίπλα στη λίμνη, με κατοίκους ψαράδες και ταβερνάκια που σέρβιραν ολόφρεσκα ψάρια, ο Αγιος Βασίλειος ζούσε αποκλειστικά από τη λίμνη και είχε αναδειχθεί σε αγαπημένο προορισμό των Θεσσαλονικέων.

Το χαμάμ στην Απολλωνία

Νότια υψώνεται ο Χορτιάτης, το βουνό της Θεσσαλονίκης. Αξίζει να ανηφορίσεις στις πλαγιές του και να αναζητήσεις μερικά συμπαθητικά χωριά όπως τα Πετροκέρασα ή την Περιστερά. Αν πάλι θέλεις να επιστρέψεις στη Θεσσαλονίκη κάνε το ανηφορίζοντας στον Χορτιάτη από τον Αγιο Βασίλειο προς το Πανόραμα για να αντικρίσεις τη λίμνη Κορώνεια από ψηλά και να αντιληφθείς καλύτερα από κάθε άλλη φορά την συρρίκνωσή της... Αυτή άλλωστε σου προσέφερε το πιο σημαντικό μάθημα αυτής της περιήγησης...